İstanbul, Melen Barajı’nın bitirilmemiş olmasından dolayı ciddi bir su güvenliği riski ile karşı karşıya. Baraj gövdesinde oluşan çatlaklar, İstanbul’un su güvenliğini, uzun süre tehdit edebilecek yeni bir boyuta taşımış durumda. Çünkü Melen Projesi’nin Melen Barajı’ndan başka su kaynağı yok. Birinci aşamanın geçici su kaynağı olan Melen regülatöründen gelen su, bu aşamada alınması öngörülen miktarı bile karşılayamamakta. Oysa konu, şansa bırakılamayacak kadar ciddi boyutta.
★★★
İstanbul’un su sorununun temelinde yatan gerçek neden, var gibi gösterilen 4 aşamalı Melen Projesi’nin birinci aşamadan sonraki 3 aşamasının yokluğudur. Melen projesi DSİ ve İSKİ master planlarının gösterdiği yolda ilerleyememiştir. Projenin çok geriden gitmesinin başlıca nedenlerine gelirsek:
1 - Birinci aşama 3 yılda bitirilmesi gerekirken, 13 yılda bitirilebildi. Yüklenicilerle yapılan sözleşmelere göre, birinci aşama ünitelerinin 2004 yılında bitmiş olması gerekiyordu; ancak 2013 yılında bitebildi.
2 - İkinci aşama yapısı olan Melen Barajı çok geç ihale edildi. Bu da yetmiyormuş gibi yapılan yanlışlar nedeniyle de hâlâ bitmedi, ne zaman biteceği de belli değil. Sonuçta artan nüfus ve kurak periyoda hazırlık olarak, İstanbul için yeterli su biriktirme kapasitesi oluşturulamadı...
★★★
Oysa master planlara göre Melen Projesi’nin ikinci aşamasının ve Melen Barajı’nın işletmeye hazır olma tarihi 2005 yılı idi. (Melen Sistemi Fizibilite Etüdü İnceleme Raporu, DSİ Ocak 1997) Barajın işletmeye alınabilmesi, neredeyse şimdiden 20 yıl gecikti.
İstanbul’un su sorununa çare olacağı düşünülen Melen Barajı senelerdir bir türlü bitmiyor. Bitip bitmeyeceği veya ne zaman biteceği de belli değil.
1 - Planlamaya göre en geç 2004 yılında ihale edilmesi gereken Melen Barajı, 8 yıllık gecikme ile 2012 yılında ihale edildi.
2 - Yapılan proje değişikliği nedeniyle, Melen Barajı’nda beton gövdede çatlaklar oluştu ve gövde, su tutamayan, hiçbir işe yaramayan bir baraj haline dönüştü.
Melen Barajı’nın gövdesi, zemin şartlarına en uygun tip olan “kil çekirdekli kaya dolgu” olarak projelendirilmiş iken, yeterince teknik inceleme yapılmadan, ikaz ve itirazlar dikkate alınmadan değiştirildi ve bu zemin yapısının taşıyamayacağı tip olan “Silindirle Sıkıştırılmış Beton” (SSB) gövde tipine dönüştürüldü. Gövde inşaatı tamamlandığında, derzlerde açılmalar ve gövdede çatlaklar oluştu.
Bu deformasyonlar, zeminin taşıma gücünün bu ağırlıktaki baraj gövdesini taşıyamamasından kaynaklanıyor. Uzmanlara göre baraj gövdesindeki proje değişikliği kesinlikle yanlıştı. Bu yanlış değişiklik dönemin Orman ve Su İşleri Bakanı Veysel Eroğlu’na bağlı DSİ tarafından uygulamaya konularak, İstanbul susuzluk tehlikesiyle yüz yüze bırakıldı.
★★★
DSİ Melen Barajı Güçlendirilmesi İhalesini, 28 Şubat 2020 tarihinde yaptı.
1 Haziran’dan itibaren 3 yıllık sözleşme imzalandı. Güçlendirme adı altında çıkılan onarım ihalesinde yapılması gereken iyileştirme işlerinde hiçbir ilerleme sağlanamadan, 8 Temmuz 2022 tarihinde tasfiye kararı alındı.
Tasfiye işlemlerinden sonra DSİ, 11 Ocak 2023 tarihinde yol göstermesine gereksinim duyulan “Melen Barajı Revize Rehabilitasyon Proje Yapımı” adlı danışmanlık hizmeti işi için açtığı ihale ile yeterli tecrübeye sahip adayları, teklif vermek üzere ön yeterlik başvurusuna davet etti. Bu işi alacak olan yükleniciye ‘danışman’ denildi.
Başvuruların ardından değerlendirmesini tamamlayan DSİ, yeterliği tespit edilen adayları da 17 Mart 2023 tarihinde teklif vermeye davet etti. Buna göre işin ihaleyi alan yüklenici tarafından 488 günde tamamlanması öngörüldü. DSİ ile yüklenici arasında 5 Haziran 2023 tarihinde sözleşme imzalandı.
DSİ, 18 Mayıs 2023 tarihinde bir ihale daha yaptı. Adı “Melen Barajı Revize Rehabilitasyon Projesi Yapımı ve İnşaatı İşleri Müşavirlik Hizmetleri”. Bu işi alacak olan yükleniciye de ‘müşavir’ denildi.
Müşavirlik ihalesinde yeterlikleri tespit edilen adaylar da 3 Temmuz 2023 tarihinde teklif vermeye davet edildi ve 30 Kasım 2023 tarihinde sonuçlandı. İhaleyi kazanan yüklenici ile sözleşme imzalandı.
Böylece son bir yıllık teminat süresi ile birlikte müşavirin hizmet süresi 118 ay, yani yaklaşık 10 yıl oldu. Oysa zemin şartlarına en uygun tip olan kil çekirdekli kaya dolgu bir barajın sıfırdan yapılması ise en fazla 4 yıllık bir süreyi gerektiriyor!..
★★★
Son iki senede İSKİ, Melen regülatörünün yakınına ilave pompalar koyarak 2023 yılı yazını kurtardı. 40-50 yıllık veriler Melen Çayı’nda 2023 yılı yazı kadar su olmayacağını gösteriyor. Yani İSKİ’nin Melen ve Yeşilçay’da aldığı önlemlere rağmen tehlike devam ediyor.
Bir sene kadar önce İSKİ, hedef yılı 2053 olan yeni Master Plan’ını açıkladı. Bu planın da ana su kaynağı yine Melen Barajı. Melen sistemine ilave olabilecek bir tek Bulgaristan sınırındaki Rezve Deresi (Mutlu Dere) var. Fizibilite çalışmaları devam ediyor. Ancak sınırda olduğu için baraj yapılamıyor. Su regülatörle başka bir yerde depolansa bile yılda en fazla 60-70 milyon metreküp alabilmek mümkün. Diğer potansiyel su kaynakları ise küçük ve çoğu da ekonomik değil.
Özetle İSKİ’nin yeni Master Plan’ı, Melen Barajı’nın ne kadar önemli olduğunu, İstanbul ve çevresinde başka su kaynağının bulunmadığını bir kez daha gözler önüne seriyor.
(Kaynak: Mehmet Nuri Kiriş. Emekli DSİ İçme Suyu Dairesi Başkan Yardımcısı ve İstanbul İçme Suyu Projeleri Yöneticisi)